– آیا تفکر اسلامى نظام‏ساز است؟

– آیا نظامى که اندیشه اسلامى مى‏تواند پى‏ ریزى کند کارآمد است؟

منظور ما از نظام کارآمد مجموعه‏ اى است واجد ساختار اجتماعى، سیاسى، اقتصادى و فرهنگى که پاسخگوى نیازهاى انسان در جامعه امروز باشد.

ممکن است پاسخ سؤالات یاد شده براى برخى منفى باشد. ما در این مجال قصد محاجه با ایشان را نداریم و براساس اعتقاد خویش پاسخ سؤالات فوق را مثبت فرض مى‏ کنیم. سؤال بعد چنین است:

– براى تکوین چنین نظامى براساس اندیشه اسلامى چه باید کرد؟

این سؤال خود به اجزاء ریزترى مى ‏انجامد؛ از قبیل این که:

– چگونه مى‏ شود مکتبى بتواند در ساختار اجتماعى جامعه خویش عملاً مفید باشد؟

– چگونه مى‏ شود مکتبى بتواند سیستم اقتصادى کارآمدى را به وجود آورد؟

– چگونه مى ‏شود که مکتبى در ساختار سیاسى جامعه خویش کاربرد فایده ‏مند داشته باشد؟ و سؤالاتى از این قبیل که مدت هاست اذهان بسیارى از متفکران و اندیشمندان را به خود مشغول کرده است.

در درون چنین سؤالاتى دو چیز نهفته است: اول، اندیشه و نظر و دوم، کاربرد و عمل. در میان این دو عنصر (اندیشه و عمل) نیز دو مفهوم همواره پیش چشم هستند؛ یکى «حقیقت» و دیگرى «فایده». این جاست که سؤالات اساسى ‏ترى رخ مى‏ نمایند:

– منظور از فایده چیست و به عبارت دیگر، ملاک تشخیص مفید از مضر چه مى‏ باشد؟

– اگر اندیشه ‏اى در عمل، کاربرد نداشت، کاربردى نبودن او چه دخالتى در حقانیت آن دارد؟ همین طور اگر راهکار عملى کردن اندیشه‏ اى در هر یک از عرصه‏ هاى اجتماعى، سیاسى و اقتصادى یافت شد، امّا کاربرد این اندیشه در آن عرصه‏ ها راهگشا نبود و باعث پیدایش ساختار اجتماعى، سیاسى یا اقتصادى کارآمد نشد، تکلیف چیست؟ آیا آن اندیشه با حقیقت بى‏ نسبت است، یا ممکن است عوامل دیگرى در کار باشد؟ اصلاً خود حقیقت موضوعى است که باید ابتدا تکلیف را با آن روشن ساخت که تعریفش چیست و ملاک هاى تشخیص آن کدامند؟

– کارآمدى چیست و ملاک آن کدام است؟ به عنوان مثال میان دو ساختار اقتصادى که یکى به عدالت اصالت مى ‏دهد و دیگرى به رفاه و تلذذ بیشتر از دنیا، کدام یک کارآمد است؟