گفتمان مهدویت
سید مجید ظهیری
مجموعه مقالات گفتمان هشتم (جلد اول)
Publication year: 1385

آینده گرایی ها و آینده پژوهی ها چه در چارچوب دینی و چه خارج از آن، دانشمندان و پژوهشگران بسیاری را در طول تاریخ به خود مشغول داشته است. فوتوریسم یا آینده گرایی عبارت است از اندیشیدن درباره اتفاقات آینده قبل از به وقوع پیوستن آنها با هدف برنامه ریزی برای رفتارهای فردی و اجتماعی امروز و فردا به نحوی کارآمد و معقول. فوتوریسم در یک تقسیم بندی کلی به دو گونه فوتورسیم دینی و فوتوریسم سکولار قابل تقسیم است. آینده پژوهی در هر یک از گونه های فوتوریسم (دینی و سکولار) به سه روش قابل دسته بندی است:

  1. روش توصیفی صرف؛
  2. روش توصیه ای صرف؛
  3. روش توصیه ای – توصیفی؛

روش توصیفی در آینده پژوهی آن است که محقق با مطالعه فرایند تاریخ گذشتۀ یک موضوع و تحلیل وضعیت کنونی آن، وضعیت و یا وضعیت های ممکن آینده آن را توصیف می کند. روش توصیه ای در آینده پژوهی آن است که پژوهشگر، الگویی از شرایط، بایدها و نبایدها را برای رسیدن به آینده ای مطلوب پیشنهاد کند.

روش توصیفی – توصیه ای در حقیقت تلفیقی از دو روش فوق الذکر است. بدین ترتیب که در روش مزبور، آینده پژوه، ضمن ارائه الگویی برای آینده مطلوب، با مطالعه و توصیف فرایندهای تاریخ گذشته و تحلیل وضعیت موجود، در چارچوب جهان بینی خود، تحقق مراحل مختلف آن آینده مطلوب را به نحوی معقول توصیف و با معرفی لوازم تحقق آن آیندۀ آرمانی، بایدها و نبایدهایی را برای کمک به شکل گیری آن ارائه می کند.

فوتوریسم در ساحت دینی بر اساس تأثیر در بهبود وضعیت فعلی جامعه دینداران، به ویژه شرایط مربوط به عزت و اقتدار آنان، و نیز سازگاری با سایر عقاید دینی، به دو گونه فوتوریسم مثبت و فوتوریسم منفی قابل تقسیم است.

فوتوریسم مثبت نحوهای اندیشه درباره آینده است که ضمن رعایت اصول و ضوابط عقلانی در آینده پژوهی، بهبود وضعیت بالفعل جامعه متدینان و حفظ و توسعه کرامت، عزت و اقتدار آنان را نیز، به عنوان یک معیار مهم و تأثیر گذار در تحلیل های آینده پژوهانه خود، در نظر بگیرد. ویژگی دیگر فوتوریسم مثبت این است که از وضعیت های فوتوریستی معانی و مفاهیمی ارائه نماید که همراه با سایر عناصر جهان بینی آینده پژوه، نظامی سازگار را تشکیل دهند. به عکس، فوتوریسم منفی نحوهای اندیشه درباره آینده است که با مفهوم سازی های غلط درباره واژه های فوتوریستی، به ویژه مفهوم انتظار، تمام آرمانهای فرد دیندار و جامعه دینداران را منوط به آینده و تحقق وضعیت آرمانی مطلوب نماید و هیچ برنامه ای برای بهبود وضعیت فعلی جامعه دینداران نداشته باشد و به این عنصر در تحلیل های آینده پژوهانه خود اهمیتی ندهد و یا حتی به مانعی بر سر راه عزت و اقتدار و کرامت مؤمنان تبدیل شود.

تبیین دقیق فوتوریسم مثبت به مفهوم سازی و تفسیر خردپذیر از ابعاد سه گانه ذیل در خصوص آینده بستگی دارد:

  1. شرایط و لوازم ظهور منجی؛
  2. نحوه و چگونگی فرایند نجات؛
  3. ویژگی های جامعۀ موعود؛

در این مقاله به شرح و تبیین و آسیب شناسی دو بعد از ابعاد فوق (شرایط و لوازم ظهور منجی و ویژگی های جامعه ی موعود) در چارچوب فوتوریسم دینی می پردازیم. فوتوریسم، با توجه به ویژگی های جامعۀ موعود، خود به دو گونه قابل تقسیم است، که عبارتند از:

  1. فوتوریسم رئالیستی؛
  2. فوتوریسم ایده آلیستی؛

نگارنده، در این مقاله بر آن است که ضمن بررسی و تحلیل انواع  فوتوریسم، فوتوریسم دینی مثبت و تأثیر آن بر عزت جامعۀ دینی را تبیین کند او با نقد و آسیب شناسی فوتوریسم منفی، اثرات مُخَرّب آن را در خصوص اقتدار جامعۀ دینداران بر شمارد.

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *