کاوش معرفتی در نفس مفاهیم دین و دولت و نوع رابطه آن ها با یکدیگر با سادگی به مرحله داوری ارزشی و منطقی نمی ‏رسد. آنان نیز که به آسانی معرفت به مفاهیم یادشده را بریا خویش و مخاطبان فرض گرفته و درباره نسبت آن ها قضاوت خویش را پیروزمندانه ابراز می ‏دارند، قطعاً از آن جا که قبل از رهپویی و رهجویی مقدمات داوری، نتیجه‏ ای را از پیش فرض نهاده‏ اند، نمی‏ توانند گره ‏ای از افکار به هم پیچیده و درهم تنیده نسل نو بگشایند.
ـ این که دین چیست و حد و مرز آن در پاسخگویی به نیازهای بشری کدام است، این که با وجود دین، معرفت های بشری اعم از عقلی محض یا تجربی و به طور کلّی علم چه جایگاهی دارند، این که دولت چیست، تعریف آن کدام است و چرا متفکران بزرگی از غرب در شناخت ماهیت آن دچار ابهام هستند و هیچ مفهومی را در علم سیاست به پیچیدگی آن نمی ‏دانند و این که آیا دولت همان حکومت است و اگر نیست، دلیل این اشتباه رایج و تأثیر آن در شناخت رابطه دین و دولت چیست؛ همه سؤالاتی هستند که قبل از بحث «رابطه» میان دین و دولت باید به پاسخی راست، یقینی و شفاف آراسته شوند.
وانگهی با فرض مؤفقیت در طی مسیر فوق و نیز اثبات نفس ارتباط میان دو مفهوم پر مناقشه موردنظر تازه به «نوع رابطه» می ‏رسیم که خود از پیچیده ‏ترین و بحث‏ انگیزترین مسائل و مباحث به شمار می‏ رود.
ـ آیا در تمامی تئوری‏پردازی‏ ها، تنها یک نوع رابطه می‏ توان برای دو مفهوم متصور شد؟
اگر خواسته باشیم واژه «دولت دینی» را تفسیر نماییم، مقدمه ‏اش این است که بدانیم وصف «دینی» در توصیف یک مفهوم به چه معناست.
قدر مسلم این است که می‏ توان براساس نوع تلقی از معنای وصف دینی برای یک مفهوم، تفاسیر و تعاریف مختلفی را از توصیف مزبور ارائه کرد.
قصد ما نیز جستن پاسخی برای سوالات یاد شده و ارائه شقوق مختلف روابط میان دین و دولت براساس تلقی های گوناگون از دینی بودن یک مفهوم و یافتن درست ارزشی و منطقی از میان انواع روابط مذکور با الگو قرار دادن رفتار و گفتار امام علی علیه‏السلام است.
موفقیت ما در این تحقیق در حد گشودن باب هایی جدید و شفاف نمودن پرسش های بنیادین در این مسیر رضایت‏ بخش خواهد بود و ارائه دکترین عملی و کاربردی «دولت دینی» براستی که از بضاعت علمی و مجالی بسیار از ما فراتر است.