یکی از عناصر مهم در تاریخ تحولات سیاسی – اجتماعی کشور ما «توطئه» است. عده‏ای برآنند که این نظر توهمی بیش نیست؛ لذا از «توهم توطئه» سخن می‏ گویند و توطئه را یک خیال می‏ پندارند. در این باره نظرات موافق و مخالفی ارائه شده است، اما آنچه مورد نظر می ‏باشد، کتابی است که با عنوان توهم توطئه بتازگی انتشار یافته است.
مشخصات کتاب یاد شده از قرار ذیل است:
ـ نام کتاب: توهم توطئه (گفت‏ و گو با دکتر زیباکلام)
ـ گفت‏ و گو از: اردلان عطاپور
ـ چاپ اول، بهار ۱۳۷۸، تهران.
این کتاب مشتمل بر قسمت های زیر می‏ باشد:
الف – مقدمه ‏ای از آقای اردلان عطاپور؛
ب – تئوری توطئه و ماجرای جولیان ایمیری؛
ج – متن گفت‏ و گو با دکتر صادق زیباکلام.
از کتاب یاد شده ابتدا به مصاحبه دکتر زیباکلام و سپس به مقدمه آقای اردلان عطاپور خواهیم پرداخت.
بخش مهم کتاب به گفت‏ و گو اختصاص دارد. این گفت ‏و گو را می توان به دو بخش تقسیم نمود: بخش اول آن از «تئوری توطئه» بحث می ‏کند و درصدد است تا آن را توهمی واهی و فرضیه‏ای وهمی نشان دهد و بخش دوم آن به بررسی و تجزیه و تحلیل علل و عوامل عقب‏ ماندگی ایران می ‏پردازد.
بخش مهم کتاب به صورت مصاحبه می‏ باشد و طبعا ضعف های بحث محاوره‏ای را داراست، اما قطعا پس از بازنگری گویندگان آماده چاپ شده است و از آن جا که بحث مورد نظر بسیار بااهمیت می ‏باشد، در هر صورت این توقع را در خواننده ایجاد می‏ کند که با یک گفت ‏وگو و مباحثه دقیق علمی، مستند و منطقی روبرو شود، اما گفت‏ و گوی مزبور چنین توقعی را برآورده نمی‏ کند و بیشتر صبغه احساسی دارد و تا حدودی نیز ادعاهایی را دربرمی‏ گیرد که بر احتمالات روان‏شناسانه غیرعلمی و بلکه حدسی استوار است. البته نباید از نظر دور داشت که یکی از نقاط مثبت و قوت بحث یاد شده توجه دادن جامعه به درون خویش است که امری پسندیده به شمار می‏ آید؛ زیرا قطعاً اصلاح ضعف های درونی جامعه بسیار با اهمیت است، اما به همین مطلب نیز نباید به طور افراطی پرداخت و از مشکلات بیرونی غافل شد.
در این نوشتار ما ابتدا به تعریفی که از تئوری توطئه شده است می‏ پردازیم و در این زمینه به نقد ادعاهایی که در کتاب آمده می ‏نشینیم و سعی خواهیم کرد که توطئه را آن گونه که مطابق با واقعیت های روشن و قابل لمس است و نه براساس حدس و گمان، بدرستی تصویر نماییم. پس از آن اتّهام پدیدآورندگان کتاب به افراد در باب توهم توطئه (بویژه دکتر مصدق) و ادعاهایی را که در باب تهاجم فرهنگی و ارتباط انقلاب اسلامی با توهم توطئه دارد نقد کرده و در این میان برخی تناقض هایی را که در متن گفتار وجود دارد مشخص خواهیم ساخت.