در این مقاله به معرفی توصیفی و توصیه ای متعارف از حزب، نزد نظریه پردازان سیاسی اشاره شده است و تلاش گردیده تا وجود مشترک این تعاریف با آنچه در چارچوب عقیدتی و اخلاقی سیاسی اسلام قابل ردیابی است، تطبیق داده شود و در یک بررسی تطبیقی، معنا، جایگاه و کارویژه های احزاب و تشکل های سیاسی در جامعه اسلامی مشخص شود.

در ادامه، بر اساس اشاره مجملی که به برخی خواص اعتقادی و اخلاقی جامعه اسلامی شده است، به بررسی نقش احزاب و تشکل های سیاسی در چنین جامعه ای و ذکر بایدها و نبایدها و الزامات احزاب سیاسی در این خصوص پرداخته می شود. در خصوص رفتارهای سیاسی مطلوب و نقش احزاب در توسعه و تثبیت آن ها نیز به سه بحث مهم اشاره می شود:

۱) مشارکت سیاسی؛

۲) جامعه پذیری سیاسی؛

۳) همبستگی و یکپارچگی ملی.

در مبحث اول بر این نکته که مشارکت سیاسی (Political Participation) اساسی ترین مبنای رفتار سیاسی مطلوب در جامعه دینی است، تأکید شده است. به طوری که در صورت خدشه دار شده این اصل، دیگر نوبت به سایر رفتارهای سیاسی مطلوب نمی رسد و دیگر آداب سیاسی منوط به تحقق این اصل است و یکی از مهم ترین ابزارهای توسعه این نوع مشارکت، احزاب و تشکل های سیاسی هستند.

نویسنه معتقد است که الگوی رفتاری مطلوب در حوزه مبحث مشارکت سیاسی، واجد ویژگی های ذیل است:

۱) نگاه به عمل سیاسی و اجتماعی به مثابه یک تکلیف دینی؛

۲) انجام عمل سیاسی و اجتماعی به مثابه عبادت؛

۳) حق محوری و پرهیز از تعصب در تشخیص مصداق کنش سیاسی و اجتماعی صحیح؛

۴) تلاش در توسعه اثربخشی سیاسی.

در این بخش همچنین به بی اعتنایی سیاسی (Political Apothy) که از عارضه های مهم یک جامعه سیاسی محسوب می شود، اشاره شده و یکی از کارکردهای مهم احزاب را مبارزه با پیدایش و شکل گیری چنین عارضه ای معرفی کرده است.

در بخش دیگری از مقاله به بحث جامعه پذیری سیاسی و کارکرد احزاب در این حوزه پرداخته است و بر این اساس جامعه پذیری را روندی آموزشی دانسته که به انتقال هنجارها و رفتار پذیرفتنی نظام سیاسی مستقری، از نسلی به نسل دیگر کمک می کند. بنا بر این هدف جامعه پذیری سیاسی تربیت یا پرورش افراد به صورتی است که اعضای کارآمد جامعه سیاسی باشند؛ بنابر این یکی از مهم ترین عوامل جامعه پذیری سیاسی احزاب با تبلیغات سیاسی، مبارزه و فعالیت انتخاباتی، ارائه نظریه های سیاسی به صورت شفاهی یا کتبی بوده و نقش عامل مستقیم جامعه پذیری سیاسی را نیز بازی می کند.